Het verhaal van Umpie

Umpie

De jodenvervolging was in Nederland, net als elders in Europa in volle gang. Per duizenden tegelijk werden de joden afgevoerd naar doorgangskampen zoals Westerbork. Waarvan ze na enige tijd naar de vernietigingskampen in Polen werden gestuurd. Ontkomen kon niet, iedereen met joodse grootouders stond geregistreerd. Vervolgens werden ze systematisch door de duitsers en soms ook Nederlanders opgepakt.

In maart van dat jaar werd in Amsterdam bij de joodse familie Querido een meisje geboren. Het was het 1e kind van deze ouders die al 11 jaar getrouwd waren en jarenlang tevergeefs hadden geprobeerd kinderen te krijgen. De vader, Joseph Querido, wiens voorouders al eeuwenlang in Holland woonden, was oorspronkelijk kleermaker. Hij werkte als coupeur in een atelier voor herenkleding in Amsterdam. Met zijn vrouw Til woonde hij in Amsterdam-zuid, vlakbij haar ouders de familie Spijer en een huisvriend,dhr. Izak Wertheim. Deze laatste was vertegenwoordiger in stoffen o.a. voor herenkleding. Een van zijn klanten was dhr Gerrit Koenekoop, uit Bleiswijk.

Dhr Gerrit Koenekoop woonde op nummer 47 in de Dorpsstraat en had daar een herenkapperszaak annex kleermakerij. Door de jaren heen was hij met dhr Wertheim, ook een joodse man, bevriend geraakt en zo ook in contact gekomen met de fam. Querido. Toen het duidelijk werd dat de joden in groot gevaar verkeerden, deed dhr Koenekoop een opmerkelijk alsmede uitzonderlijk aanbod. Hij zei letterlijk: “Als jullie in moeilijkheden komen weet dan dat hier je vrienden zijn”.

Dhr. Wertheim, die inderdaad al een oproep voor deportatie had gehad, ging op een zaterdagmiddag naar Bleiswijk waar hij bij de familie Koenekoop kon onderduiken. Als we over het Bleiswijk van de jaren 40 spreken, moet men zich iets heel anders voorstellen dan het huidige Bleiswijk. Het dorp telde hoogstens 3 duizend inwoners, de boeren meegerekend. Het bestond uit de Dorpsstraat, de Kerkstraat , “de Plaats” en nog 2 a 3 andere straten. Iedereen kende elkaar en zeker Gerrit Koenekoop een man van de oude stempel.Moedig, rechtvaardig vol kracht, wijsheid en vooral met een groot moreel besef . Een gelovig man die vaak diepgaande gesprekken had met de dominee. Voor hem was het begrip naastenliefde geen ijdel woord maar hij vond dat dat ook in de praktijk gebracht diende te worden. Hij was getrouwd Cathrien van Mourik. Die zo mogelijk door haar goede daden en uitzonderlijke kwaliteiten, een nog groter voorbeeld van rechtschapenheid was. Het echtpaar had in die tijd vier bijna volwassen kinderen, die allen nog thuis woonden; 3 dochters en een zoon Jan, die meehielp in de scheerwinkel.

In Amsterdam sloeg in Juni l943 voor de familie Querido het noodlot toe. Hoewel ze de eerste maanden van het jaar uit de klauwen van de duitsers hadden weten te blijven, werden ze half juni samen met hun baby van 3 maanden opgepakt en opgesloten in de Hollandse Schouwburg in Amsterdam. Destijds een verzamelplaats voor opgepakte joden en thans een herdenkingsmonument. De ouders van Mw Querido waren eerder in Mei opgepakt en hebben de oorlog niet overleefd. Na een week vastgezeten te hebben gebeurde er wat men beslist een wonder kan noemen. Zonder veel verklaringen werd de familie Querido de avond voor het transport naar Westerbork door de toenmalige duitse commandant in Amsterdam vrijgelaten, met de mededeling dat dit van tijdelijke aard was. Aan dhr. Querido werd duidelijk gemaakt dat hij zich de komende weken beschikbaar moest houden.

Deze begreep echter, het was nu of nooit. Hij dacht direct aan zijn vriend Wertheim en aan het moedige aanbod van Gerrit Koenekoop. Zo kwam het dat binnen een paar dagen de hele familie Querido in Bleiswijk kon onderduiken.
Eerst werd door dochter Nel Koenekoop de baby gehaald. Vanuit Amsterdam met de trein, ’s avonds laat. Bedekt door de duisternis. Om geen extra gevaar te lopen in een omgeving waar iedereen haar kende, is ze lopend met de baby in haar armen van Rotterdam naar Bleiswijk gekomen.

De dag daarop is mw. Querido ’s avonds door dhr. Koenekoop zelf gehaald. Het was slecht weer het regende pijpenstelen. Zijn dochter Annie, die al in het verzet zat samen met haar toenmalige verloofde Rien Slootmaker, stond het tweetal in Rotterdam op te wachten.
Achterop de fiets werd Miranda Querido (Umpie) door Annie Koenekoop naar Bleiswijk gebracht. Op dezelfde manier is ook dhr. Querido de volgende avond naar Bleiswijk overgekomen. Het werd een beetje krap met zoveel mensen ten huize Koenekoop. De “gasten” moesten uiteraard geheim worden gehouden. Met dhr. Wertheim die alléén was, werd overeengekomen dat hij naar een ander adres ging in de nabijheid van Bleiswijk. (t.w. de “molen”). De hartelijkheid waarmee de fam. Querido op de Dorpsstraat is ontvangen is memorabel……… Vaak heeft mijn moeder mij verteld over toen ze daar aankwam. In een vreemd huis met mensen die ze niet persoonlijk kende, het haar te moede was alsof ze op theevisite kwam.

Zo hartverwarmend was de ontvangst dat ze zich onmiddellijk thuis voelde. De verstandhouding tussen beide families is van het begin af aan gedurende hun hele verdere leven uitmuntend geweest. Ook de baby, direct Umpie genoemd (mede uit veiligheidsoverweging) werd als een eigen kind behandeld. Geen moeite was teveel om in al het denkbare te voorzien. Vanaf eind Juni l943 tot Oktober l944 bleef de familie Querido bij Koenekoop ondergedoken. Natuurlijk moesten er de noodzakelijke veiligheidsmaatregelen worden genomen. Zo mocht niemand in het dorp van hun bestaan afweten en waren alleen de toenmalige burgemeester Baan en dokter Karremans op de hoogte van de situatie. Dit mede in verband met een kinderziekte van Umpie, maar ook voor dhr. Querido die aan een hartconditie leed.

Wat betreft de voedsel voorziening is het de moeite waard te vermelden dat ondanks het feit dat er geen extra voedselbonnen voor de “gasten” waren, Opa Koenekoop er altijd in slaagde genoeg eten voor iedereen in huis te hebben. Zelfs voor diegenen die honger leden en aan de deur kwamen, er werd altijd wel een brood of eieren verstrekt, gratis. In Oktober l944 dreigde het alsnog mis te gaan. Laat op een zondagmiddag vielen plotseling twee SS-ers het huis binnen. Ze troffen daar zowel de fam. Koenekoop als de fam.Querido aan. Achteraf bleken de SS-ers gedeserteerd te zijn, maar dat wist men toen nog niet. Een NSB-er had het geheim aan ze verraden en ze namen Mw. Querido als gijzelaar mee . Het was duidelijk dat hierna niemand meer op het adres in de dorpsstraat 47 kon blijven.

Diezelfde avond nog zijn allen in koortsachtige haast vertrokken, waarna de duitsers de huisraad en voorraden hebben geplunderd. Dhr Rien Slootmaker, actief in het verzet van Zuid-Holland heeft dhr. Querido naar een tijdelijk veilig adres gebracht. Umpie is opgevangen door de familie Wieriks die koster was van de Oude Kerk in Zoetermeer en is daar ruim een half jaar opgevangen. Het echtpaar Koenekoop alsmede hun 4 kinderen hebben allemaal een verschillend onderkomen moeten zoeken, waar ze tot eind April l945 hebben moeten blijven.( Later zijn de families Koenekoop en Querido herenigd en hebben nog maanden samen in Bleiswijk doorgebracht.)

Om Mw. Querido te bevrijden is toen door de ondergrondse van regio Zoetermeer, ondersteund door Britse vliegeniers en de Amerikaanse John McCormick, een overval opgezet. Hierover is meer te lezen in het boek “Toen het manna viel”. Men was te weten gekomen dat ze werd vastgehouden in een boerderij in Moerkapelle. Een team van het verzet waaronder Rien Slootmaker, Annie Koenekoop, Piet Lenkeek en Tinus Herwijnen hebben hieraan deelgenomen. De strijd was kort maar hevig en mw Querido kon worden bevrijd. Er is toen ook voor haar en voor haar man plaats gemaakt in het huis van de koster Piet Wieriks en zijn vrouw Sjaan. Tot de dag van de bevrijding is de familie Querido daar in huis geweest.
Later heeft men aan Gerrit Koenekoop gevraagd of hij geen spijt had dat hij de onderduikers in huis had genomen. Hijzelf en zijn gezin moesten immers ook een half jaar hun huis uit. Zijn antwoord was:

“Het enige waar ik spijt van heb is, dat ik de ouders van mw Querido niet heb kunnen redden”.

Dit was Gerrit Koenekoop senior ten voeten uit. Niet voor niets zijn hij en zijn echtgenote postuum en Rien Slootmaker bij leven, geëerd met de Israëlische Yad Vashem onderscheiding. Deze onderscheiding wordt uitgereikt aan de Rechtvaardigen onder de mensen.
Hun namen zijn in goud gegrift in de grote muur van het Holocaust Museum in Jeruzalem.
Na de bevrijding werd duidelijk dat de fam. Querido geen huis, geen bezittingen, kortom niets meer bezat. Ze zijn toen door Gerrit Koenekoop direct weer naar Bleiswijk teruggehaald en hebben daar tot December l945 gewoond. Dhr Querido kreeg een huis toegewezen in Amsterdam. Aangezien hij helemaal niets meer bezat behalve de kleren die hij droeg, heeft dhr. Koenekoop zonder aarzelen een deel van zijn stoffen plus een naaimachine aan dhr Querido gegeven. Dit stelde hem in staat, samen met zijn gezin, weer een nieuw leven op te bouwen. Ook benodigde huisraad werd naar Amsterdam versleept. Op 26 februari 1946 trouwde Annie Koenekoop met haar Rien Slootmakers in Bleiswijk, waarbij ik getuigen mocht zijn met Lenie Slootmaker als bruidsmeisje.

Mijn ouders wilden dolgraag wat terugdoen. Ze vroegen zich af “hoe kunnen wij de fam. Koenekoop eren”? Na beraadslagen met burgemeester Baan is toen besloten dat door dhr. Querido en uit naam van Umpie een gedenksteen geplaatst zou worden in het toenmalige gemeentehuis. Deze zou verwijzen naar de bijzondere gebeurtenis dat dhr Koenekoop diegene is geweest die als eerste de Nederlandse vlag weer heeft gehesen op de Nieuw Hervormde Kerk in Bleiswijk. Deze gedenksteen is nog altijd te zien in het huidige gemeentehuis. 60 jaren zijn verstreken. Dhr Gerit Koenekoop en zijn vrouw (mijn “Oma) Cathrien zijn allang overleden net als mijn beide ouders die in 1949 nog een dochter kregen, mijn zuster Vera Querido. Van de andere familieleden is alleen nog mijn geliefde tante Annie Slootmaker-Koenekoop in leven. Wij willen de toorts brandend houden.

De kleinzoon van Gerrit Koenekoop, ook een Gerrit Koenekoop woont met zijn gezin in Bleiswijk. De geschiedenis mag niet vergeten worden net zomin als de heldenmoed van deze familie en de inspirerende figuur van dhr.Gerrit Koenekoop Sr. wiens lijfspreuk was : “Al wat Gij aan mijn minste broeder doet, doet Gij aan Mij”

Download hier uw digitale Gids

Zijn er geen gidsen meer beschikbaar op de expositie?
Download dan hier een digitale gids.

Laat uw meenemen in de verhalen achter de beelden